Beslenme; insanın büyümesi gelişmesi, sağlıklı yaşaması için gerekli besin öğelerini vücuduna almasıdır. Fakat bazı insanların vücudu bazı besinlere karşı tepki gösterebilir, yani immün sistem normalde zararsız olan bir maddeyi zararlı olarak algılar. Besinlerin neden olduğu düşünülen her türlü olumsuz etkiyi besin alerjisi olarak tanımlamak, toplumda oldukça yaygın ama her zaman doğru olmayan bir eğilimdir. Herhangi bir alerjinin ve savunma sisteminin aşırı reaksiyonunun söz konusu olmadığı, diğer mekanizmalarla oluşan, anormal yanıtların bulunduğu grup ‘besin toleransı’ olarak nitelendirilir. Alerji; vücudun yabancı olarak yanıdığı solunan, yenebilen, iğne ile enjekte edilebilen veya deriye/göğüse doğrudan temas eden organik veya bazı inorganik maddelere karşı varolan savunma mekanizmasının biraz abartılı olarak çalışma halidir.
Besin alerjileri bebeklik döneminden hatta anne karnından başlayarak görülebilir. Tüm çocukların yaklaşık % 6’sında 2 yaşına kadar besin alerjisi çıkma olasılığı olduğu tahmin edilmektedir. Ailesinden birinde alerji öyküsü olan bir bireyde yaşamın ilk 5-7 yılında besin alerjisi çıkma riski % 20 daha yüksektir.
Alerjiye Neden Olan Besinler:
-
Süt: Çocukların %3 ünde görülür. İnek sütünün içerdiği proteinden alfa-laktoglobulin ve kazeinden dolayı alerjiye neden olmaktadır.
-
Yumurta : Beyazına karşı alerji sarısına göre daha fazladır. Yumurta alerjisi özellikle bebeklik ve çocukluk döneminde görülür, yetişkinlik döneminde azalır. Yumurta alerjisinde egzama, kaşıntı, deri ve göz lezyonları daha fazla görülür.
Yumurta akı 1 yaşından önce bebeğe verilmemeli, başlandığında yavaş yavaş artırılmalıdır. Ayrıca alerji belirtileri varsa yumurtaya 6 ay ara verilmelidir.
-
Deniz ürünleri: Güçlü alerjenlerdir. Tüketiminden birkaç dakika sonra ortaya çıkabilir. Pişmiş ve çiğ balığın kokusunu duymayla bile semptomlar gözlenebilir. Alerjiye neden olan deniz ürünleri arasında en çok uskumru, ton balığı, karides, midye ve kalamar bulunur.
-
Kuruyemişler: Yerfıstığı, badem, Hindistan cevizi, ceviz, fındığa karşı en sık alerjik reaksiyonlar gelişir. Özellikle yerfıstığı alerjisi yaşamın erken yıllarında başlayıp ömür boyu sürer.
-
Tahıllar: Buğday ve mısır en sık alerjik reaksiyon gösterenlerdendir.
-
Meyve-Sebze: Meyveye karşı alerjik reaksiyonlarda hangisine karşı vücudun tepki gösterdiğini tayin etmek zordur. Çocuklarda en fazla elma, armut, çilek, kavun, karpuz, kiraz, vişne, kayısı ve şeftaliye karşı alerji görülür. En fazla çiğ meyveler alerjiye neden olurlar. Sebzelerde de meyvelerde olduğu gibi çiğ olanlarına karşı alerjik reaksiyon fazla görülür.
-
Et: Tavuk ve dana etinekarşı besin alerjisi en çok bebeklik döneminde görülür. Kuzu eti, tavuk ve dana etine göre daha az alerjendir.
-
Kurubaklagiller: Bezelye ve fasulye ciddi alerjik reaksiyona neden olabilir. Baklagiller arasında da çapraz duyarlılık olabilir, fakat nadirdir.
-
Baharat: Dereotu, kimyon, anason, zencefil, tarçın, hardal, karabiber, kırmızıbiber, nane, kekik en sık besin alerjisine neden olanlardır.
-
Çikolata: çocuklarda sık görülür.
-
Bal: alerji yapma olasılığı düşüktür, nadiren görülür.
Besinlerin alerji yapıp yapmaması tüketilmeden önce geçtiği işlemlere de bağlıdır:
-
Pişirmeyle genelde alerjik etki azalır.
-
Sütün içerdiği albüminin alınması alerji yapma olasılığını azaltır. Peynirlere karşı bu yüzden alerji daha az görülür, çünkü yapımı sırasında sütten laktalbumin genellikle ayrılır.
-
Sanayide kullanılan koruyucu maddeler besinlerin alerji yapma olasılığını değiştirebilir.
Bir besine alerjisi olan kişi aynı immünumoleküler yapıdaki diğer bir besine de alerjik reaksiyon gösterebilir. Aynı ailedeyerfistigin olan besinler:
Elma, armut, ayva- Fıstık, fındık, kestane
- Kaju, antep fıstığı
- Portakal, limon, mandalina, greyfurt
- Kavun, karpuz, salatalık, kabak, tatlı sarı kabak
- Mısır, arpa, yulaf, pirinç, buğday
- Sarımsak, soğan, pırasa, kuşkonmaz
- Yeşil veya kımızıbiber, patlıcan, patates, domates
- Badem, kayısı, kiraz,şeftali, erik
- Çilek, siyah ve beyaz dut
- Havuç, maydonoz, dereotu, brokoli, brüksel lahana, kereviz, lahana, turp
Tanı Koyma:
Fizik inceleme, diyet günlüğü, diyet eliminasyonu, cilt prik testi, RAST ile spesifik IgE, besin uyarı testleri gibi testler ile tanıya gidilebilir.
Besin alerjileri belirtileri sindirim (kızarıklık, bulantı, dil dudak şişmesi, kolik,reflü), solunum (nezle), deri (ürtiker, kımızılık, kaşıntılı döküntü), hipotansiyon,tekrarlayan öksürük, hırıltı, sırtta kramp şeklinde ağrı olarak kendini gösterebilir.
Tedavi:
Besin alerjisinde tedavinin temeli etken besinin eliminasyonudur. Eliminasyon diyetleri malnütrisyon, beslenme ve yeme bozukluklarına neden olabileceğinden, bu konuda dikkatli olunmalı, elimine edilecek besinin yerine uygun besin konulmalıdır. Hastalar duyarlı oldukları besinin yerine konabilecek besin maddeleri hakkında bilgilendirilmelidir, bu özellikle eser miktarlarda bile ciddi reaksiyonlara yol açabileceği için yer fıstığı alerjisinde çok önemlidir. Ayrıca farklı besinler için aynı mutfak gereçlerinin kullanımı da bulaşa yol açar. Bu nedenle oluşabilecek çapraz reaksiyonlar hakkında da bilgilendirilmelidir.